< <

<

3. Tarixshunasliq we yazma yadikarliqlar tetqiqati

(1) Qedimqi zaman tarixi we qedimqi yazma yadikarliqlar tetqiqati

Yaponiyining deslepki mezgildiki uyghurshunasliq tetqiqatida xanéda toro (1882- 1955) wekillik orunda turidu. U nahayiti köp eserlerni élan qilghan bolup, uning eserlirini ikki türge yeni tarixshunasliq we wesiqishunasliqtin ibaret ikki türge bölüshke bolidu. Wesiqishunasliqta qedimqi uyghur yéziqidiki diniy höjjetlerni tetqiq qilish asasiy orunda turidighan bolup. Uning asasliq eserliri töwendikiche:

1. Uning doktorluq dissértatsiyisi « tang sulalisi bilen uyghurlarning munasiwiti heqqide tetqiqat » mushu sahediki nopuzluq eser bolup, uning üchinchi bölümi ”qedimqi uyghur yéziqi heqqide tetqiqat“ dégen qisimida qedimqi uyghur yéziqining xet shekli, uyghurlarning qedimqi uyghur yéziqini ishletken waqti we qedimqi uyghur yéziqining ijad qilinishi hem uning yéziq séstimisi, türkeshler we mani dini muxlisliri ishletken yéziq, hem shundaqla uyghur nami qatarliqlarni tetqiq qilghan. Uning tang sulalisi bilen uyghurlarning munasiwiti heqqidiki tetqiqatimu özgichilikke ige.

2. «Giraf otani saqlighan shinjang tarixigha ait matériyallargha izah» («sherqshunasliq ilmiy jhornili» 1- jild 2- san, 1911- yili)
3. «Türki tildiki qedimqi uyghur abidiliri» ( «sen'et» 3- jild 2- san, 1911- yili)
4. « Qedimqi uyghur tilidiki ( Sekkiz yükmek nom) heqqide » (« sen'et» 4 jild 2- san, 1913- yili)

5. « Qedimqi uyghur tilidiki budda nomliri» («tarixshunasliq ilmiy jhornili» 25- jild 6- san, 1914- yili)
6. « Qedimqi uyghur tilidiki (Saddarma pundarika sutra) ning parchiliri» («sherqiy okyan ilmiy jhornili» 5- jild 3- san, 1915- yili)
7. « Qedimqi uyghur tilidiki ayal sétiwélish heqqidiki höjjet » (« sherqiy okyan ilmiy jhornili» 6- jild 2- san)
8. « Toqquz uyghur we Toguz Oguz ning munasiwiti toghrisida » (« sherqiy okyan ilmiy jhornili » 9- jild 1- san, 1919- yili)
9. « Uyghur tilidiki (Abidarama kushawardi shastirgha enxuyning bergen sherhisi) heqqide » ( « doktor shiratorini xatirilesh sherqiy okyan mejmuesi » 1925- yili)
10. « Turpandin tépilghan maniy dini muritlirining istixpar xatirisining qalduq höjjetliri » (« doktor kuwaxarani xatirilesh ilmiy maqalilar toplimi » 1931- yili)
11. « Gherbiy yurt medeniyet tarixidin omumiy bayan » (xiroxomi neshriyati 1931- yili)
12. « Merkiziy asiyaning medeniyiti » (« iwanami léksiyiliri » ”sherqiy okyan idiologiye dolquni“ 14- san )
13. « Gherbiy yurt medeniyet tarixi » (zoyubaw tehrirati neshri 1948- yili)
14. « Qedimqi türk tilidiki (buddawatam sakamaxawaypulya sutra) ning parchiliri » (« guenshi unwérsitéti gherp, sherq ilmiy tetqiqat mejmuesi » 6- san, 1953- yili)
Uning yuqurida tilgha élin'ghan eserlirining hemmisi kéyin « doktor xanédaning tarixshunasliq eserliri toplimi »gha kirgüzülgen. (Sherqiy okyan tarixshunasliq mejmuesining 3- sani, buning birinchi tomi tarix, ikkinchi tomi tilshunasliq we din qisimi. Sherqiy okyan tarixi tetqiqat orni neshriyati neshri, 1957- yili)
Ishixara jüntaromu uyghurlar tetqiqatigha munasiwetlik birqatar eserlerni élan qildi. Ulardin asasliqi:

1. « Merkiziy asiya heqqide tetqiqat » («sherqiy asiya tetqiqati» 5 – jild 1- san, 1915- yili)
2. « Dunxuang qedimqi kitapliri heqqide tetqiqat » («sherqiy okyan ilmiy jhornili», 15 – jild 4- san, 1926- yili)
3. « Uyghurche yézilghan budda nomliri tezkirisi » (« buddizim tetqiqati » 1- jild 3- san, 1937- yili)
4. « Uyghur yéziqidiki budda nomlirining parchiliri » («longgu unwérsititi buddizim tarix mejmuesi», 1939- yili)
5. « Uyghur yéziqidiki pütük parchiliri » (« doktor xanédani eslesh mejmuesi » 1950- yili)
6. « Gherbiy yurt medeniyet matériyallirining retlinishi we tetqiq qilinish ehwali » (« unwérsal tetqiqat doklatliridin tallanma, 1954- yili)
Buningdin bashqa yene asaxiining « uyghur tilidiki budda nomliri toplimi » (« dini sahe » 6 – jild 2- san, 1910- yili); Shiratori kurakéchining « gherbiy yurt tarixi heqqide yéngi tetqiqat (1- 4)» (« sherqiy okyan ilmiy jhornili» 1- jild 4- san, 2- jild 1- san, 3- jild 1- 2- san); Ishida mikinosukéning « lékok idiqut qedimqi xarabisidin tapqan (türk tilidiki mani dini höjjetliri)ning 2- qisimi » (« sherqiy okyan ilmiy jhornili » 12- jild 3- san, 1922- yili); Taro kuwataning « uyghurlarning yimirilishi heqqide tetqiqat » (« sherqshunasliq ilmiy jhornili » 17- jild 1- san, 1928- yili) qatarliq eserliri bar.

Dawami bar



Qur'an Kerim ning Uyghurche Terjimisi (Uyghur Latin Yéziqidiki Nusxisi)